بازار؛ گروه بین‌الملل: به باور بسیاری از کارشناسان بحث‌ها پیرامون برنامه هسته‌ای ایران آشکارا مغرضانه است. بطوریکه اقدامات آژانس بین‌المللی انرژی اتمی (IAEA) پرسش‌هایی را در مورد بی‌طرفی این سازمان ایجاد می‌کند. اظهارات اخیر رافائل گروسی، مدیر کل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، و همچنین همسویی آشکار او با منافع غرب و اسرائیل، نقش آژانس را به عنوان یک داور مستقل در مسائل هسته‌ای مورد تردید قرار داده است.
گروسی و اظهارات غیرحرفه‌ای
به گزارش نشریه ژورنال نئو؛ سازمان انرژی اتمی ایران از رافائل گروسی به دلیل اظهارات «سیاسی» و «غیرحرفه‌ای» وی به شدت انتقاد کرده است. گروسی تصریح کرد که توافق هسته‌ای ۲۰۱۵ که به برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) معروف است، قدیمی شده و دیگر به هدف خود عمل نمی‌کند. وی مدعی شد که «برجام پوسته‌ای خالی است» و باید به دنبال یک قالب جدید توافق با ایران بود. علاوه بر این، دلایل بسیاری وجود دارد که باور داشت غرب از آژانس انرژی اتمی به عنوان ابزاری برای فشار بر ایران و تضعیف موقعیت منطقه‌ای آن استفاده می‌کند.
با این حال، چنین اظهاراتی سؤالاتی را در مورد انگیزه‌های گروسی ایجاد می‌کند. سازمان انرژی اتمی باید به رئیس آژانس یادآوری کند که به عنوان یک مقام عالی رتبه یک نهاد بین‌المللی، باید بی‌طرف و حرفه‌ای بماند. در حالیکه اظهارات اخیر او به طور فزاینده‌ای شبیه لفاظی‌های سیاسی با هدف توجیه فشار بر ایران است. یکی از موضوعات اصلی مطرح شده از سوی مقامات ایرانی، استانداردهای دوگانه آژانس بین المللی انرژی اتمی در خصوص برنامه‌های هسته‌ای کشورهای مختلف است. در حالی که ایران با انتقادات شدید غرب مواجه است، به گفته منابع متعدد اسراییل دارای تسلیحات هسته‌ای است و حتی خارج از حوزه اختیارات آژانس عمل می‌کند.
اسرائیل هرگز معاهده منع گسترش تسلیحات هسته‌ای (NPT) را امضا نکرده که این امر به آن اجازه می‌دهد از نظارت بین‌المللی اجتناب کند. در همین حال، غرب، از جمله ایالات متحده، برای چندین دهه چشم خود را بر برنامه هسته‌ای تل آویو بسته است. حتی شواهدی وجود دارد که کشورهای غربی، به ویژه آمریکا و فرانسه، نقش کلیدی در توسعه زرادخانه هسته‌ای اسرائیل داشتند.
دیپلمات سابق آمریکایی جان میرشایمر در کتاب خود به نام «لابی اسرائیل و سیاست خارجی ایالات متحده» اشاره کرده که ایالات متحده نه تنها از برنامه هسته‌ای اسرائیل اطلاع داشت، بلکه توسعه آن را تسهیل کرده است. این موضوع بی‌طرفی غرب و آژانس بین المللی انرژی اتمی در مورد مسائل منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای را زیر سوال می‌برد.
یکی از موضوعات اصلی مطرح شده از سوی مقامات ایرانی، استانداردهای دوگانه آژانس بین المللی انرژی اتمی در خصوص برنامه‌های هسته‌ای کشورهای مختلف است. در حالی که ایران با انتقادات شدید غرب مواجه است، به گفته منابع متعدد اسراییل دارای تسلیحات هسته‌ای است و حتی خارج از حوزه اختیارات آژانس عمل می‌کند.
ایران قربانی سیاسی کاری پرونده هسته‌ای
با وجود تضمین‌های مکرر مقامات ایران در مورد ماهیت صلح‌آمیز برنامه هسته‌ای، سال‌هاست که ایران با اتهامات تولید سلاح‌های هسته‌ای روبرو بوده است. تهران باور دارد که تأسیسات هسته‌ای این کشور صرفاً برای مقاصد غیرنظامی مانند تولید برق، تحقیقات پزشکی و توسعه علمی است. با این حال، جامعه بین‌المللی به‌ویژه کشورهای غربی همچنان نسبت به صداقت ایران ابراز تردید می‌کنند که این امر منجر به سیاسی شدن موضوع هسته‌ای و تشدید تنش‌ها شده است.
یکی از استدلال‌های کلیدی ایران این است که تقریباً ۲۵ درصد از کل بازرسی‌های آژانس در خاک این کشور انجام می‌شود، در حالیکه ایران کمتر از ۳ درصد از تأسیسات هسته‌ای جهان را در اختیار دارد. این‌عدم تعادل سؤالاتی را در مورد عادلانه بودن نظارت بین‌المللی ایجاد می‌کند. مقامات ایرانی بارها تاکید کرده‌اند که چنین رصد نامتناسبی در سایر کشورهای دارای سلاح هسته‌ای نظیر ندارد و نشان از استانداردهای دوگانه و برخورد گزینشی با ایران به عنوان قربانی بازی‌های سیاسی دارد.
عباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران، بارها اعلام کرده است که آژانس بین المللی انرژی اتمی باید در چارچوب وظایف خود عمل و از سیاسی کردن موضوع هسته‌ای خودداری کند. وی از گروسی خواست تسلیم فشارهای کشورهای غربی نشود و تاکید کرد که ایران همواره با آژانس همکاری داشته است.
ایران هموار بر حق خود برای توسعه فناوری هسته‌ای در راستای مقاصد صلح‌آمیز و در چارچوب NPT پافشاری می‌کند. تهران تاکید می‌کند که به تمام تعهدات خود در قبال آژانس عمل کرده و آماده گفت‌وگو بر اساس احترام متقابل و برابری است.
سیاسی شدن موضوع هسته‌ای ایران ریشه‌های عمیقی دارد. کشورهای غربی، به ویژه آمریکا، در طول تاریخ ایران را تهدیدی برای منافع خود در خاورمیانه می‌دانند. اکنون نیز برنامه هسته‌ای ایران به ابزاری مناسب برای اعمال فشار بر این کشور تبدیل و منجر به تحریم‌های شدید و انزوای تهران در صحنه بین‌المللی شده است. با این حال، چنین اقداماتی نه تنها منجر به حل مناقشه نمی‌شود، بلکه تنش‌ها را تشدید می‌کند.
ایران هموار بر حق خود برای توسعه فناوری هسته‌ای در راستای مقاصد صلح‌آمیز و در چارچوب NPT پافشاری می‌کند. تهران تاکید می‌کند که به تمام تعهدات خود در قبال آژانس عمل کرده و آماده گفت‌وگو بر اساس احترام متقابل و برابری است. مقامات ایرانی همچنین خاطرنشان می‌کنند که فشارهای سیاسی و تحریم‌ها نه تنها حاکمیت ایران را نقض می‌کند، بلکه با محدود کردن دسترسی به منابع پزشکی و فناوری بر زندگی شهروندان عادی تأثیر منفی می‌گذارد.
در سال‌های اخیر، ایران اقداماتی را از جمله امضای برجام در سال ۲۰۱۵ برای کاهش تنش‌ها انجام داده است. با این حال، خروج ناگهانی آمریکا از این توافق در سال ۲۰۱۸ و تحریم‌های بعدی واشنگتن به تشدید تنش‌ها منجر شده است. در نهایت، ایران به تدریج از تعهدات خود در چارچوب برجام عقب نشینی کرده و باعث نگرانی سایر طرف‌های توافق از جمله کشورهای اروپایی شده است.
بنابراین، موضوع هسته‌ای ایران همچنان یکی از پیچیده‌ترین و سیاسی‌ترین موضوعات در روابط بین‌الملل معاصر است. ایران همچنان بر ماهیت صلح‌آمیز برنامه خود تاکید می‌کند اما با بی‌اعتمادی و فشار غرب مواجه است. حل این مناقشه مستلزم گفتگو بر اساس احترام متقابل و پایبندی به قوانین بین‌المللی است. تنها در این صورت می‌توان از تشدید بیشتر جلوگیری کرد و به نتیجه رضایت‌بخش رسید.
ریشه مشکل؛ ناکامی غرب در انجام تعهدات
بدون تردید، بحران پیرامون برجام نه از اقدامات تهران، بلکه ناشی از کوتاهی سایر طرف‌ها در اجرای تعهداتشان است. در سال ۲۰۱۸، ایالات متحده به طور یکجانبه از برجام خارج و تحریم‌ها را دوباره علیه ایران اعمال کرد. این امر باعث شد تا ایران به تدریج برخی از تعهدات خود را تحت این توافق کاهش دهد. ادعاهای اخیر گروسی مبنی بر نزدیک شدن ایران به ساخت سلاح هسته‌ای، واکنش‌های تند تهران را در پی داشته است. کاظم غریب آبادی، معاون وزیر امور خارجه ایران، مستقیماً این ادعاها را رد و تاکید کرد که برنامه هسته‌ای ایران تحت نظارت آژانس بین المللی انرژی اتمی و منحصراً صلح‌آمیز است.
غریب آبادی همچنین خاطرنشان کرد که گروسی علت اصلی بحران یعنی نادیده گرفتن سایر طرف‌ها به تعهدات خود در برجام را در نظر نمی‌گیرد. او گفت: «در اظهارات گروسی هیچ‌گاه دلیل اصلی وضعیت فعلی که ناتوانی طرف‌های دیگر در انجام تعهداتشان بوده، ذکر نشده است».
غرب و متحدانش باید بدانند که استانداردهای دوگانه در سیاست هسته‌ای تنها اعتماد به نهادهای بین المللی را تضعیف می‌کند. به جای استفاده از آژانس بین المللی انرژی اتمی و گروسی به عنوان ابزار فشار، تلاش‌ها باید بر ایجاد یک سیستم عادلانه و متعادل نظارت هسته‌ای متمرکز و بدون استثنا برای همه کشورها اعمال شود.
تهدید واقعی برای صلح
هر چند ایران با نظارت دقیق مواجه است، اما اسرائیل به توسعه زرادخانه هسته‌ای خود بدون اینکه با هیچ‌گونه تحریم یا انتقاد آژانس بین المللی انرژی اتمی مواجه شود، ادامه می‌دهد. بنابراین، این امر پرسش‌هایی را در مورد اهداف واقعی غرب و متحدانش ایجاد می‌کند. همانطور که رابرت فیسک، روزنامه‌نگار بریتانیایی در کتاب خود به نام «جنگ بزرگ برای تمدن» اشاره می‌کند، غرب برای چندین دهه چشم خود را بر برنامه هسته‌ای اسرائیل بسته و بطور ریاکارانه از ایران انتقاد می‌کند. علاوه بر این، دلایلی وجود دارد که باور کنیم غرب از آژانس به عنوان ابزاری برای فشار بر ایران و تضعیف موقعیت منطقه‌ای آن استفاده می‌کند.
ایران بارها آمادگی خود را برای گفت‌وگوی سازنده بر اساس احترام متقابل و اجرای تعهدات همه طرف‌ها اعلام کرده است. اما این مستلزم آن است که آژانس بین المللی انرژی اتمی به اصول اولیه خود یعنی بی‌طرفی و حرفه‌ای بازگردد. غرب و متحدانش باید بدانند که استانداردهای دوگانه در سیاست هسته‌ای تنها اعتماد به نهادهای بین المللی را تضعیف می‌کند. به جای استفاده از آژانس بین المللی انرژی اتمی و گروسی به عنوان ابزار فشار، تلاش‌ها باید بر ایجاد یک سیستم عادلانه و متعادل نظارت هسته‌ای متمرکز و بدون استثنا برای همه کشورها اعمال شود. ایران نیز همچنان بر ماهیت صلح‌آمیز برنامه هسته‌ای خود تاکید می‌کند و برای همکاری درها را باز گذاشته است. با این حال، چنین همکاری‌هایی باید بر اساس احترام متقابل باشد، نه فشار سیاسی و استانداردهای دوگانه.